Thỏa thuận thương mại mới của Trump với Việt Nam: Bước ngoặt với thách thức và cơ hội

Ngày 2 tháng 7 năm 2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố một thỏa thuận thương mại mang tính bước ngoặt với Việt Nam trên trang mạng xã hội cá nhân, đánh dấu sự thay đổi quan trọng trong quan hệ kinh tế song phương. Thỏa thuận áp thuế 20% đối với hàng hóa xuất khẩu trực tiếp từ Việt Nam sang Mỹ và 40% đối với hàng hóa từ Trung Quốc chuyển tải qua Việt Nam để né thuế Mỹ. Đổi lại, Việt Nam cam kết miễn thuế 0% cho tất cả hàng hóa Mỹ nhập vào thị trường của mình. Nếu được triển khai, thỏa thuận này sẽ định hình lại thương mại Việt - Mỹ, chuỗi cung ứng toàn cầu, các ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam, dòng vốn đầu tư và cán cân thương mại. Dưới đây, chúng ta phân tích các tác động kinh tế, tập trung vào thách thức mà Việt Nam đối mặt và ảnh hưởng rộng hơn đối với cả hai quốc gia.

Bối cảnh và ý nghĩa của thỏa thuận thương mại

Thỏa thuận này phản ánh chiến lược bảo hộ mạnh mẽ của Tổng thống Trump nhằm giảm thâm hụt thương mại của Mỹ, đặc biệt với các quốc gia có thặng dư thương mại lớn như Việt Nam, nơi ghi nhận thặng dư 123,5 tỷ USD trong tổng kim ngạch thương mại song phương 150 tỷ USD năm 2024. Thuế 20% đối với hàng Việt Nam và 40% đối với hàng Trung Quốc chuyển tải qua Việt Nam nhằm hạn chế lẩn tránh thuế và bảo vệ các ngành sản xuất nội địa Mỹ như thép, nhôm, ô tô và công nghệ cao. Ngược lại, việc Việt Nam miễn thuế 0% mở đường cho hàng hóa Mỹ tiếp cận thị trường Việt Nam với chi phí thấp, thúc đẩy xuất khẩu Mỹ và thu hẹp khoảng cách thương mại.

Tuy nhiên, thỏa thuận đặt Việt Nam vào thế khó, phải cân bằng giữa vai trò là thị trường xuất khẩu lớn nhất của mình (chiếm ~30% GDP) với quan hệ thương mại sâu sắc với Trung Quốc, đối tác thương mại hàng đầu với kim ngạch hai chiều vượt 200 tỷ USD năm 2024. Các tác động kinh tế của thỏa thuận được phân tích dưới đây.

Tác động kinh tế và tình hình kinh doanh với Việt Nam

1. Mất cân bằng thương mại có thể tăng cao từ lợi thế Việt Nam

Các mức thuế mới có nguy cơ làm trầm trọng thêm mất cân bằng thương mại giữa Việt Nam và Mỹ. Việt tăng thuế đột ngột lên 20% so với trước đây đối với hàng xuất khẩu Việt Nam sẽ làm tăng chi phí, giảm sức cạnh tranh so với các nước như Mexico (thuế 25%) hoặc Ấn Độ (thuế 26%). Thuế 40% đối với hàng Trung Quốc chuyển tải qua Việt Nam sẽ gây áp lực lên các doanh nghiệp đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), vốn đóng vai trò chủ chốt trong xuất khẩu. Các công ty từ Trung Quốc, Hàn Quốc và Đài Loan, sử dụng Việt Nam làm trung tâm sản xuất để né thuế Mỹ, có thể đối mặt với giảm đơn hàng hoặc chuyển chuỗi cung ứng sang các nước như Ấn Độ, Indonesia hoặc Mexico.

Ngược lại, việc miễn thuế 0% cho hàng Mỹ sẽ thúc đẩy nhập khẩu các sản phẩm như ô tô, điện tử, dược phẩm, nông sản (ngô, đậu tương) và khí hóa lỏng (LNG). Với kim ngạch nhập khẩu từ Mỹ hiện chỉ chiếm ~4% tổng nhập khẩu của Việt Nam (~12 tỷ USD trong 300 tỷ USD), việc giảm thuế có thể làm tăng nhập khẩu đáng kể, thu hẹp thặng dư thương mại. Tuy nhiên, điều này cũng gây thách thức cho các ngành sản xuất nội địa, vốn khó cạnh tranh với hàng Mỹ giá rẻ.

2. Áp lực lên các ngành xuất khẩu chủ lực

Các ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam—điện tử, dệt may, da giày, sản phẩm gỗ và nông-thủy sản—chiếm 64,3% kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ năm 2024, chịu áp lực lớn từ thuế 20%:

• Dệt may và da giày (25,3 tỷ USD năm 2024): Thuế mới sẽ làm tăng giá thành, khiến hàng Việt Nam mất lợi thế trước các đối thủ như Bangladesh, Ấn Độ hoặc Indonesia, vốn có chi phí sản xuất thấp hơn hoặc chịu thuế thấp hơn. Các doanh nghiệp nhỏ và vừa (chiếm 65% xuất khẩu dệt may) có nguy cơ thu hẹp quy mô hoặc ngừng hoạt động do lợi nhuận bị bào mòn.
• Nông-thủy sản (13,8 tỷ USD): Thuế 20% có thể khiến người tiêu dùng Mỹ chuyển sang sản phẩm nội địa hoặc từ Ecuador, Chile (thủy sản) hay Brazil (nông sản). Thủy sản Việt Nam, vốn đã đối mặt với thuế chống bán phá giá, sẽ càng khó giữ thị phần.
• Sản phẩm gỗ (8,3 tỷ USD): Trước đây được hưởng thuế 0%, ngành gỗ giờ phải chịu thuế 20%, mất lợi thế cạnh tranh so với Malaysia hoặc Indonesia, nơi có nguồn nguyên liệu tại chỗ và chi phí thấp hơn.
• Điện tử (~45 tỷ USD, 28,6% xuất khẩu): Các tập đoàn lớn như Samsung, Intel và Foxconn có thể xem xét chuyển chuỗi cung ứng sang Ấn Độ hoặc Mexico để tránh thuế 20% và 40%.

3. Nguy cơ dòng vốn FDI rời bỏ

Việt Nam là điểm đến hấp dẫn cho FDI nhờ chiến lược “Trung Quốc + 1”, với các tập đoàn như Samsung, Intel và Foxconn đầu tư hàng tỷ USD. Tuy nhiên, các mức thuế mới làm tăng chi phí sản xuất và xuất khẩu, khiến Việt Nam kém hấp dẫn so với Ấn Độ, Indonesia hoặc Mexico, nơi hưởng lợi từ thuế thấp hơn hoặc hiệp định như USMCA. Việc FDI rút đi có thể dẫn đến mất việc làm và tăng trưởng kinh tế chậm lại.

4. Áp lực cạnh tranh từ hàng công nghiệp Mỹ

Việc miễn thuế 0% cho hàng Mỹ sẽ đưa các sản phẩm công nghiệp như ô tô, điện tử, dược phẩm và máy móc vào Việt Nam với giá cạnh tranh hơn. Ô tô Mỹ, trước đây chịu thuế 8-25%, giờ sẽ cạnh tranh trực tiếp với các thương hiệu Nhật, Hàn và châu Âu, cũng như ngành ô tô non trẻ của Việt Nam (như VinFast). Các ngành công nghiệp nhẹ như điện tử tiêu dùng và thiết bị y tế cũng sẽ khó cạnh tranh với hàng Mỹ giá rẻ.

Tác động kinh tế đối với Mỹ

1. Giảm thâm hụt thương mại

Thỏa thuận mang lại lợi ích rõ ràng cho Mỹ, giảm thâm hụt thương mại 123,5 tỷ USD với Việt Nam. Thuế 20% và 40% sẽ hạn chế nhập khẩu từ Việt Nam và hàng chuyển tải từ Trung Quốc, khuyến khích người tiêu dùng và doanh nghiệp Mỹ mua hàng nội địa hoặc từ các nước có thuế thấp hơn. Việc Việt Nam miễn thuế 0% sẽ thúc đẩy xuất khẩu các mặt hàng chiến lược như ô tô, máy bay, LNG và nông sản, mang lợi ích cho các tập đoàn như Boeing, General Motors và Intel.

2. Nguy cơ lạm phát và gián đoạn chuỗi cung ứng

Tuy nhiên, thuế mới có thể làm tăng giá các sản phẩm tiêu dùng như điện tử, dệt may và nội thất, vốn phụ thuộc lớn vào hàng Việt Nam. Ước tính cho thấy thuế cao có thể làm tăng chi phí tiêu dùng Mỹ khoảng 860 tỷ USD trong vài năm, gây lạm phát và giảm sức mua. Thuế 40% đối với hàng chuyển tải cũng có thể làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt trong các ngành điện tử và dệt may, nơi Việt Nam là trung tâm “Trung Quốc + 1”.

Giải pháp ứng phó của Việt Nam

Để giảm thiểu tác động tiêu cực, Việt Nam cần triển khai chiến lược toàn diện kết hợp ngoại giao, cải cách nội tại và đa dạng hóa thị trường. Các giải pháp đề xuất bao gồm:

1. Tăng cường đàm phán ngoại giao: Việt Nam nên tận dụng các kênh song phương để đàm phán giảm thuế 20% và 40%, nhấn mạnh vai trò đối tác chiến lược toàn diện với Mỹ. Các hợp đồng mua sắm lớn (như máy bay Boeing, LNG hoặc thiết bị quân sự) có thể được sử dụng làm đòn bẩy. Việt Nam cũng cần minh bạch hóa nguồn gốc hàng hóa, tránh bị cáo buộc lẩn tránh thuế và tuân thủ các tiêu chuẩn Mỹ về lao động, môi trường và sở hữu trí tuệ.
2. Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu: Để giảm phụ thuộc vào Mỹ, Việt Nam cần mở rộng xuất khẩu sang EU, Nhật Bản, Hàn Quốc và ASEAN, tận dụng các hiệp định thương mại tự do như CPTPP, EVFTA và RCEP. Ví dụ, CPTPP cho phép hàng Việt Nam tiếp cận Canada và Mexico với thuế gần 0%. Đồng thời, Việt Nam nên đẩy mạnh xuất khẩu nông sản, thực phẩm chế biến và công nghiệp nhẹ sang Trung Quốc để cân bằng thương mại.
3. Nâng cao năng lực cạnh tranh nội tại: Việt Nam cần đầu tư vào chuyển đổi số, sản xuất xanh và nâng cao giá trị gia tăng của hàng hóa để đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế về chất lượng và truy xuất nguồn gốc. Các ngành dệt may, da giày và gỗ nên tập trung vào sản phẩm giá trị cao, đáp ứng tiêu chuẩn ESG (môi trường, xã hội, quản trị). Nâng cao năng suất lao động và giảm chi phí sản xuất qua tự động hóa và AI cũng là yếu tố then chốt.
4. Giữ chân và thu hút FDI: Để ngăn dòng vốn FDI rời đi, Việt Nam cần đưa ra ưu đãi mới như giảm thuế thu nhập doanh nghiệp, cải thiện hạ tầng khu công nghiệp và đảm bảo nguồn điện ổn định. Hợp tác với các doanh nghiệp Hàn Quốc và Nhật Bản để chuyển giao công nghệ sẽ giúp hàng Việt Nam đáp ứng các rào cản kỹ thuật của Mỹ.
5. Kiểm soát hàng hóa chuyển tải: Việt Nam cần thiết lập cơ chế kiểm soát nghiêm ngặt để ngăn hàng Trung Quốc mượn đường xuất sang Mỹ, tránh thuế 40% và các biện pháp trừng phạt. Điều này bao gồm tăng cường kiểm tra xuất xứ, áp dụng thủ tục khai báo mới và phối hợp với Mỹ về xuất khẩu sản phẩm công nghệ cao.

------------------------------------------------------------------------

Thỏa thuận thương mại Việt - Mỹ, với thuế 20% đối với hàng Việt Nam, 40% đối với hàng chuyển tải từ Trung Quốc và miễn thuế 0% cho hàng Mỹ, là thách thức lớn nhưng cũng mở ra cơ hội để Việt Nam tái cấu trúc nền kinh tế. Trong ngắn hạn, các ngành xuất khẩu chủ lực như dệt may, nông-thủy sản, gỗ và điện tử sẽ chịu áp lực từ thuế cao, đối mặt với nguy cơ mất thị phần, giảm đơn hàng và FDI chuyển dịch. Hàng công nghiệp giá rẻ từ Mỹ, đặc biệt là ô tô, sẽ gây khó khăn cho các ngành sản xuất nội địa. Tuy nhiên, với các giải pháp chiến lược như đàm phán ngoại giao, đa dạng hóa thị trường, nâng cao năng lực cạnh tranh và kiểm soát hàng chuyển tải, Việt Nam có thể biến thách thức thành cơ hội, duy trì tăng trưởng kinh tế và vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Đối với Mỹ, thỏa thuận giúp giảm thâm hụt thương mại và thúc đẩy xuất khẩu, nhưng tiềm ẩn nguy cơ lạm phát và gián đoạn chuỗi cung ứng. Cuộc chiến thương mại này không chỉ là câu chuyện giữa Việt Nam và Mỹ mà còn là một phần của cuộc đua tái định hình trật tự kinh tế toàn cầu, đòi hỏi Việt Nam hành động nhanh chóng và khéo léo để bảo vệ lợi ích quốc gia.