1. Nokia: Ông vua bị lật đổ vì “tự tin thái quá”

Một thời hoàng kim:
Nokia từng là “thần thánh” của làng di động, từ cuối thập niên 90 đến đầu 2000. Nokia 3310 huyền thoại – thứ mà bạn có thể dùng để đập vỡ cả tường mà vẫn gọi điện được – đã giúp Nokia chiếm 40% thị phần năm 2008. Symbian là vua, pin trâu, và cái tên Nokia đồng nghĩa với “bất tử”. Họ bán được 250 triệu chiếc Nokia 1100, hơn cả số lần tôi uống cà phê trong 30 năm!

Nokia tự tin thái quá, cứ nghĩ Symbian là “vũ khí tối thượng”. Khi iPhone ra mắt, họ cười khẩy: “Màn hình cảm ứng à? Đồ chơi trẻ con!”. Nhưng đời không như mơ, Symbian cồng kềnh như xe bò, trong khi iOS và Android phóng như Ferrari. Đỉnh điểm là năm 2011, Nokia chọn Windows Phone – một hệ điều hành “non và xanh” – thay vì Android. Kết quả? Như chọn đi xe đạp trong cuộc đua F1! Nội bộ Nokia thì hỗn loạn, các nhóm đấu đá nhau, dự án MeeGo đầy tiềm năng bị đạp vào sọt rác. Tóm lại, Nokia tự bắn vào chân mình, rồi còn tự bắn thêm phát nữa cho chắc!

Năm 2014, Nokia bán mình cho Microsoft với giá 7,2 tỷ USD, như kiểu bán cả giang sơn để lấy vé xem phim. Microsoft cũng chẳng làm nên trò trống gì, và thương hiệu Nokia giờ thuộc về HMD Global, chuyên làm điện thoại giá rẻ cho những người hoài cổ. Thị phần? Cỡ 3%, như giọt nước trong sa mạc. Nokia chính thức chuyển sang bán mạng 5G và bản quyền công nghệ, từ vua di động thành “nhà cung cấp sóng”.

Thủ phạm sai lầm chính: Stephen Elop (CEO 2010–2013): Anh chàng này đúng kiểu “điệp viên hai mang”. Từ Microsoft nhảy sang Nokia, rồi đẩy Nokia vào vòng tay Windows Phone. Kết quả? Nokia tan tành, còn Elop trở lại Microsoft với khoản tiền thưởng hậu hĩnh. Câu nói bất hủ của ông: “Chúng tôi không làm gì sai, nhưng vẫn thất bại” – nghe mà muốn tặng ông một cúp vàng cho sự tự tin!

2. BlackBerry: Bàn phím QWERTY và giấc mơ doanh nhân tan biến

BlackBerry từng là “tình đầu” của dân doanh nhân thập niên 2000. Bàn phím QWERTY gõ sướng tay, BBM bảo mật như két sắt, và khả năng check email mọi lúc mọi nơi khiến Obama cũng phải mê. Năm 2009, BlackBerry chiếm 20% thị phần smartphone, là biểu tượng của sự sang trọng và quyền lực.

BlackBerry như ông chú bảo thủ, cứ ôm khư khư bàn phím vật lý khi cả thế giới chuyển sang cảm ứng. iPhone ra mắt, họ cười: “Ai lại đi vuốt màn hình như thế?”. BlackBerry OS thì nghèo nàn ứng dụng, trong khi App Store và Google Play như siêu thị. Đến khi ra BlackBerry 10 năm 2013, thì đã muộn, như kiểu đến tiệc sinh nhật khi mọi người đã về hết. Marketing thì yếu, hệ sinh thái thì không có, BlackBerry tự biến mình thành “cỗ máy đánh chữ” giữa thời đại smartphone.

BlackBerry bỏ cuộc năm 2016, ném thương hiệu cho TCL sản xuất vài mẫu điện thoại, nhưng chả ai mua. Giờ BlackBerry chuyển sang làm phần mềm bảo mật, sống lay lắt như một công ty “hưu trí”. BBM? Giờ chỉ còn là ký ức cho những ai từng “ping” nhau ngày xưa.

Và CEO điều hành dẫn đến sai lầm:

• Mike Lazaridis và Jim Balsillie (co-CEO đến 2012): Hai ông này như cặp đôi hoàn hảo… trong việc đánh giá sai thị trường. Họ nghĩ bàn phím QWERTY là bất tử, không thèm để mắt đến iPhone. Kết quả? BlackBerry từ đỉnh cao rơi thẳng xuống vực.

• Thorsten Heins (2012–2013): Ông này cố cứu BlackBerry 10, nhưng ra mắt muộn, marketing tệ, như kiểu bán kem giữa mùa đông.

3. HTC: Nhà thiết kế tài hoa, nhưng không biết “chào hàng”

HTC từng là ngôi sao sáng của Android, với Desire, One, và giao diện Sense mượt mà. Năm 2011, họ chiếm 10% thị phần, là người tiên phong làm Nexus One cho Google. Thiết kế đẹp, phần cứng xịn, HTC là “chàng trai vàng” của làng smartphone.

Lý do thất bại: HTC như nghệ sĩ tài hoa nhưng không biết bán tranh. Samsung chi tiền tấn quảng cáo, còn HTC thì “im lặng là vàng”. Họ tung ra cả tá mẫu điện thoại, tên gọi rối rắm, khiến khách hàng hoang mang. Đã thế, các hãng Trung Quốc như Xiaomi, Huawei nhảy vào với giá rẻ, cấu hình mạnh, khiến HTC “hết cửa”. HTC One M9 thì quá nhiệt, như cầm cục than trong tay!

HTC gần như biến mất khỏi thị trường smartphone, chỉ còn lác đác vài mẫu giá rẻ ở Đài Loan. Họ chuyển sang làm thực tế ảo với HTC Vive, nhưng cũng chẳng khá hơn. Thị phần? Gần bằng 0, như giọt mồ hôi rơi trong cơn bão.

• Peter Chou (2004–2015): Ông này mê thiết kế nhưng quên mất marketing. Trong khi Samsung “vung tiền” quảng cáo, HTC cứ lặng lẽ “đẹp một mình”. Không cạnh tranh được với giá rẻ từ Trung Quốc, HTC dần chìm vào quên lãng.

4. Sony Ericsson / Sony Mobile: Chàng lãng tử với giấc mơ nửa vời

Sony Ericsson từng là “người tình trong mộng” với dòng Walkman và Cyber-shot. Ai mà không mê K750i hay W800i? Khi Sony mua lại Ericsson năm 2012, dòng Xperia với thiết kế chống nước, camera xịn đã làm nhiều người phát cuồng.

Sony như chàng lãng tử, làm sản phẩm đẹp nhưng không biết chiều khách. Họ tung ra cả đống Xperia với tên gọi như mật mã (Xperia S, P, T, Z), làm khách hàng chóng mặt. Marketing thì yếu, giá bán thì cao vì cứ giữ khư khư công nghệ độc quyền. Trong khi Apple và Samsung xây hệ sinh thái, Sony chỉ biết làm phần cứng mà quên phần mềm.

Sony Mobile vẫn sống, nhưng thị phần chưa tới 1%, chỉ bán vài mẫu Xperia cao cấp cho fan cứng. Sony giờ dựa vào cảm biến camera và PlayStation để kiếm tiền, còn mảng di động như “người thừa” trong gia đình.

Thủ phạm sai lầm dẫn đến thất bại:

• Kazuo Hirai (2012–2018): Ông này muốn Sony Mobile “cao cấp hóa” nhưng không đầu tư đủ marketing, cũng chẳng xây hệ sinh thái. Kết quả? Xperia đẹp nhưng “ế dài”.

5. Motorola: Từ người tiên phong đến kẻ “bán mình”

Motorola là cha đẻ của điện thoại di động (DynaTAC 1983), và RAZR là biểu tượng thời trang với 130 triệu chiếc bán ra. Họ từng là “người dẫn đầu” trong cuộc chơi di động.

Motorola ngủ quên trên chiến thắng, cứ ôm khư khư điện thoại cơ bản khi iPhone ra mắt. Hệ sinh thái phần mềm thì không có, còn hợp tác với Apple làm ROKR thì thất bại thảm hại – chiếc điện thoại mà nghe nhạc còn khó hơn nghe mẹ mắng! Khi chuyển sang Android, họ đã bị Samsung bỏ xa.

Google mua Motorola năm 2012 với giá 12,5 tỷ USD, rồi bán cho Lenovo năm 2014 với giá rẻ mạt 2,91 tỷ USD. Dưới Lenovo, Motorola hồi sinh chút đỉnh với Moto G, E, nhưng chỉ là “kép phụ” ở phân khúc giá rẻ.

Sai lầm của CEO:

• Sanjay Jha (2008–2012): Ông này giúp Motorola ra Droid, nhưng không đủ sức xây chiến lược dài hạn. Cuối cùng, Motorola bị bán như bán mớ rau ngoài chợ.

• Sai lầm chung: Cứ nghĩ mình là số 1, không chịu thay đổi. Symbian, BlackBerry OS, bàn phím QWERTY – tất cả đều là “tình cũ” không chịu buông. Marketing yếu, hệ sinh thái nghèo nàn, và các CEO thì “mơ mộng” thay vì thực tế.

• Hiện trạng: Nokia làm mạng 5G, BlackBerry bán phần mềm, HTC mơ mộng với VR, Sony dựa vào PlayStation, còn Motorola sống nhờ Lenovo. Tất cả đều “hết thời” trong làng smartphone.

• Bài học: Không đổi mới, không marketing, không hệ sinh thái, thì dù là vua cũng thành “cái bóng”. Các CEO phải có tầm nhìn, chứ không phải chỉ biết “ôm mộng xưa”!

Lý do thất bại chung:

• Chậm thích nghi với xu hướng smartphone cảm ứng và hệ sinh thái ứng dụng.
• Marketing yếu và quản lý kém hiệu quả.
• Cạnh tranh khốc liệt từ Apple, Samsung, và các hãng Trung Quốc.

Hiện trạng chung:

• Các thương hiệu này hoặc rút khỏi thị trường smartphone, hoặc chỉ còn tồn tại ở phân khúc giá rẻ/tầm trung với thị phần nhỏ. Nhiều hãng chuyển sang các lĩnh vực khác như viễn thông, bảo mật, hoặc thực tế ảo.

Bài học đúc kết:

• Đổi mới công nghệ và thích nghi nhanh với thị trường là yếu tố sống còn.
• Marketing mạnh mẽ và hệ sinh thái ứng dụng quyết định sự thành công.
• Lãnh đạo cần tầm nhìn chiến lược để tránh các quyết định sai lầm.