La Dalat made in Vietnam: dấu ấn thương hiệu xe hơi đầu tiên tại Việt Nam

Hãng xe hơi sản xuất tại Việt Nam và thương hiệu La Dalat

Hãng xe hơi sản xuất La Dalat tại Việt Nam là Công ty Xe hơi Citroën Sài Gòn (Citroën Saigon Automobile Company), một công ty con của hãng Citroën Pháp. Đây là nhà máy lắp ráp ô tô đầu tiên ở Đông Dương, được thành lập từ năm 1936 tại Sài Gòn (nay là TP. Hồ Chí Minh).

La Dalat được coi là mẫu xe hơi dân dụng đầu tiên mang thương hiệu Việt Nam, được sản xuất hàng loạt tại Việt Nam (miền Nam thời Việt Nam Cộng hòa), dựa trên thiết kế của Citroën Méhari nhưng được tùy chỉnh để phù hợp với thị trường địa phương.

Ý nghĩa tên thương hiệu và lịch sử người sáng lập

• Thương hiệu: La Dalat. Tên "La Dalat" lấy cảm hứng từ thành phố Đà Lạt – một địa danh nổi tiếng ở Việt Nam với khí hậu mát mẻ, cao nguyên và là biểu tượng du lịch. Tên này nhằm nhấn mạnh tính "Việt Nam" của sản phẩm, tạo cảm giác gần gũi, dân tộc và khác biệt so với các mẫu xe Pháp nguyên bản. "La" có thể ám chỉ phong cách Pháp (như "La" trong tiếng Pháp nghĩa là "the"), kết hợp với "Dalat" để tạo thương hiệu thuần Việt, chỉ bán tại thị trường Việt Nam.
• Lịch sử người sáng lập thương hiệu: Thương hiệu La Dalat không có một người sáng lập cá nhân cụ thể như các startup hiện đại, mà là sản phẩm của hãng Citroën Pháp. Năm 1936, Citroën thành lập xưởng sản xuất đầu tiên ở Đông Dương tại góc đường Lê Lợi - Nguyễn Huệ (Sài Gòn), ban đầu lắp ráp xe nhập khẩu.
• Đến năm 1969, dưới sự lãnh đạo của ban quản lý Citroën tại Việt Nam (gồm người Pháp và người Việt), họ phát triển mẫu xe mới dựa trên Citroën Baby-Brousse (một biến thể của Méhari), nhưng đổi tên thành La Dalat để phù hợp với thị trường địa phương.
• André Citroën (người sáng lập hãng Citroën Pháp năm 1919) là nhân vật lịch sử gián tiếp liên quan, nhưng tại Việt Nam, dự án do đội ngũ kỹ sư và quản lý địa phương thực hiện, với mục tiêu tăng tỷ lệ nội địa hóa. Một số nguồn đề cập đến vai trò của các doanh nhân Việt như TS. Alan Phan (sau này), nhưng ông chỉ liên quan gián tiếp qua ký ức cá nhân, không phải sáng lập trực tiếp.

Thời gian tồn tại và số lượng xe sản xuất

• Thời gian tồn tại thương hiệu La Dalat tồn tại từ năm 1970 (khi ra mắt và sản xuất hàng loạt) đến năm 1975, tức khoảng 5 năm. Nhà máy Citroën Saigon hoạt động từ 1936, nhưng La Dalat là sản phẩm đặc trưng nhất trong giai đoạn cuối.
• Số lượng xe sản xuất: Tổng cộng khoảng 3.800-4.000 chiếc được sản xuất và bán ra. Năm đầu tiên (1970), chỉ sản xuất khoảng 30 chiếc, nhưng sau đó tăng tốc với trung bình 5-6 chiếc/ngày. Tỷ lệ nội địa hóa ban đầu là 25%, tăng dần lên 40% vào năm 1975, với các bộ phận như khung gầm, thân xe được làm tại Việt Nam.

Những câu chuyện thương trường về thương hiệu này

La Dalat là biểu tượng của ngành công nghiệp ô tô non trẻ ở miền Nam Việt Nam, với nhiều câu chuyện thú vị về sự tiên phong và thành công ban đầu:

• Ra mắt ấn tượng: Năm 1970, La Dalat được giới thiệu tại Triển lãm Kỹ Nông Công Thương ở vườn Tao Đàn (Sài Gòn), thu hút hàng nghìn lượt xem và đơn đặt hàng. Xe được thiết kế đơn giản, đa dụng (dân dụng, quân sự, off-road), với động cơ 2 xi-lanh 602cc, tốc độ tối đa 100 km/h, phù hợp địa hình Việt Nam. Giá bán khoảng 650.000 đồng (thời giá lúc đó), chỉ bằng nửa xe Nhật nhập khẩu, nên bán "như tôm tươi".
• Thành công thị trường: Là xe "Made in Vietnam" đầu tiên ở Đông Nam Á, vượt trước cả Hàn Quốc hay Thái Lan lúc bấy giờ. Xe được ưa chuộng bởi người dân Sài Gòn và các tỉnh, dùng cho du lịch, nông nghiệp, thậm chí quân đội (biến thể chở hàng). Từ con số không năm 1954 (sau chia cắt), Việt Nam Cộng hòa đã lắp ráp xe, chứng tỏ khả năng công nghiệp hóa nhanh chóng. Câu chuyện thương trường xoay quanh việc Citroën chuyển giao công nghệ, đào tạo lao động Việt, và tăng nội địa hóa để giảm chi phí.
• Ký ức văn hóa: Nhiều người Sài Gòn xưa nhớ La Dalat như biểu tượng tự hào dân tộc, thường xuất hiện trong ảnh cũ, phim ảnh. Nó được ví như "xe jeep Việt", bền bỉ, dễ sửa chữa, và là minh chứng cho giấc mơ ô tô nội địa trước khi bị gián đoạn.

Lý do dừng sản xuất thương hiệu này

La Dalat không thực sự "thất bại" về mặt kinh doanh mà chủ yếu bị dừng lại do yếu tố chính trị và lịch sử:

• Năm 1975, sau sự kiện 30/4, miền Nam thống nhất, hãng Citroën Pháp rút khỏi Việt Nam do biến động chính trị và kinh tế. Nhà máy bị quốc hữu hóa, và sản xuất dừng hẳn.
• Yếu tố kinh tế: Thị trường nhỏ, phụ thuộc nhập khẩu linh kiện từ Pháp (tỷ lệ nội địa hóa chỉ 40%), cộng với chiến tranh leo thang làm gián đoạn chuỗi cung ứng. Xe bán tốt nhưng không đủ quy mô để cạnh tranh lâu dài với xe nhập khẩu.
• Thương hiệu biến mất sau 1975, chỉ còn lại vài trăm chiếc tồn tại đến nay như đồ sưu tầm. Đây là bài học về sự mong manh của ngành ô tô trước biến động lịch sử, và là nguồn cảm hứng cho các thương hiệu Việt Nam sau này.