Marketing: Hài Kịch Vũ Trụ từ Thời U Mụi đến AI Siêu Trí Tuệ

Hãy ngồi xuống, rót ly cà phê, và chuẩn bị cho một chuyến du hành xuyên thời gian qua vũ trụ marketing—từ thời sơ khai u mụi, khi con người còn trao đổi hàng hóa bằng lườm nguýt, đến thời khoa học viễn tưởng với AI tự xưng là "biết tuốt". 

Vào thời Trung cổ, khi người ta còn đi dép rơm và gọi đó là thời trang, từ “market” trong tiếng Anh bắt nguồn từ tiếng Latinh “mercatus” (chợ, nơi giao thương), vốn có từ thời La Mã cổ đại. “Mercatus” xuất phát từ “mercari” (mua bán) và “merx” (hàng hóa). Hồi đó, “market” là cái chợ ồn ào, nơi dân chúng tụ tập trao đổi mọi thứ: từ củ khoai, con bò, đến tin đồn về phù thủy làng bên. Marketing, nếu gọi đúng tên, chỉ là việc anh bán cá đứng giữa chợ gào lên: “Cá tươi đây! Không tươi đập tui miễn phí!”

Hồi 1: Thời U Mụi - Marketing 0.0, Khi Lời Nói Là Vàng

Ngày xưa ơi là xưa, khi nhân loại còn mặc lá chuối và gọi đó là thời trang, marketing chỉ là một anh chàng đứng giữa chợ gào lên: “Ai mua cá tươi không, không tươi trả lại tiền!” Đó là thời Marketing 0.0, khi sản phẩm là vua, khách hàng là thần dân, còn “chiến lược” là ai hét to hơn thì thắng. Chẳng có “insight”, chẳng có “brand purpose”, chỉ có bản năng sinh tồn: bán được gì thì bán, từ con bò đến mớ rau, miễn là đổi được miếng ăn.

Thế mà, ôi chao, cái thời u mụi ấy lại chân thật đến lạ. Người bán và người mua nhìn thẳng vào mắt nhau, không cần PowerPoint hay KPI. Marketing lúc đó là một cái bắt tay, một lời hứa, và đôi khi là một cái lườm cháy mặt nếu hàng không đúng chất lượng. Đơn giản, mộc mạc, nhưng ít ra không ai giả vờ mình đang “kết nối cảm xúc” hay “thay đổi thế giới”.

Hồi 2: Khoa Học Viễn Tưởng - Marketing 1.0, Sản Phẩm Là Tất Cả

Rồi thời gian trôi, nhân loại phát minh ra máy in, radio, và cái tivi to như cái tủ lạnh. Marketing 1.0 ra đời, tung hoành như phi thuyền trong phim Star Wars. Lúc này, sản phẩm là trung tâm vũ trụ. “Mua xà bông này đi, thơm hơn cả người yêu cũ của bạn!” Các nhà marketing như tôi, với cặp kính dày cộp và bộ suit rộng thùng thình, lao vào cuộc đua sản xuất quảng cáo bóng loáng. Chúng ta in poster, phát sóng jingle, và nhồi nhét thông điệp vào đầu khách hàng như nhồi vịt.

Nhưng, cái thời đó chúng ta ngây thơ thật. Tưởng rằng chỉ cần sản phẩm tốt, hét to, và nhét thật nhiều logo vào quảng cáo là khách hàng sẽ quỳ xin mua. Còn nhớ hồi chưa biết thiết kế Corel là gì, cả phòng chả có thằng nào biết thiết kế, thế là dàn sản phẩm trên words, đến giờ gấp quá copy vào đĩa mềm đưa qua tòa soạn đăng, sáng hôm sau bài quảng cáo lên mới biết quên bà cái logo!.

Kết quả? Khách hàng bắt đầu ngáp dài, còn chúng ta thì tự nhốt mình trong cái chai mang tên “sản phẩm tối thượng”, đậy nắp lại, và bay lòng vòng trong đó, tự hỏi: “Sao khách hàng không yêu mình nữa?”

Hồi 3: Phóng Chiếu Siêu Ngã - Marketing 2.0 & 3.0, Cảm Xúc và Giấc Mơ

Rồi đến thời Marketing 2.0 và 3.0, khi chúng ta bỗng dưng phát hiện ra: “Ồ, khách hàng cũng có trái tim!” Thế là cả đám nhào vào khai thác “cảm xúc” và “giá trị nhân văn” như thể vừa tìm ra hành tinh mới. Marketing 2.0 dạy chúng ta rằng khách hàng không chỉ mua sản phẩm, mà mua cả giấc mơ. “Mua chiếc xe này, bạn sẽ trở thành James Bond!”.

Marketing 3.0 còn đi xa hơn, tuyên bố rằng doanh nghiệp phải có “tầm nhìn xã hội”, phải “làm thế giới tốt đẹp hơn”. Nghe thì hay, nhưng thực tế? Chúng ta bán nước ngọt với thông điệp “lan tỏa yêu thương”, trong khi khách hàng chỉ muốn một lon nước lạnh để đỡ khát.

Tôi từng ngồi trong phòng họp, nghe một giám đốc Marketing ba hoa: “Chúng ta không bán sản phẩm, chúng ta bán hạnh phúc!” Tôi nhìn quanh, thấy cả đám gật gù, nhưng trong đầu chỉ nghĩ: “Hạnh phúc gì nổi khi doanh số tháng này tụt dốc?” Chúng ta giả vờ cao cả, nhưng thật ra chỉ đang lợi dụng phần “con” của con người—ham muốn, nỗi sợ, và cái tôi phình to như quả bóng bay. Phần “người”—cái vũ trụ bao la của tâm hồn, của khát vọng chân chính—chúng ta liếc qua rồi vội quay đi, vì nó không đong đếm được bằng Excel.

Hồi 4: Thực Tế Trần Trụi - Marketing 4.0 và Văn Hóa Đại Chúng

Đến thời Marketing 4.0, chúng ta nhảy vào kỷ nguyên số, nơi khách hàng không còn là thần dân mà là những “vị thần” cầm smartphone, lướt TikTok nhanh hơn cả tốc độ ánh sáng. Chúng ta học cách “cá nhân hóa”, “tương tác”, và “kể chuyện” trên mạng xã hội. Nghe thì xịn, nhưng thực tế là gì? Là chạy quảng cáo retargeting đến mức khách hàng phát hoảng: “Trời ơi, cái đôi giày tôi lướt qua lúc 2 giờ sáng sao cứ ám tôi hoài!” Là phân tích dữ liệu đến từng cú click, nhưng vẫn không hiểu tại sao khách hàng bỏ giỏ hàng để đi ăn phở.

Văn hóa đại chúng thì như một cái nồi lẩu thập cẩm: hôm nay là K-pop, mai là Marvel, mốt là trend “tự yêu bản thân” trên Instagram. Marketing 4.0 nhảy vào, cố cưỡi sóng, nhưng thường chỉ là copy-paste ý tưởng từ một chiến dịch viral nào đó, thêm chút hashtag cho hợp thời. Chúng ta tự xưng là “người dẫn dắt xu hướng”, nhưng thật ra chỉ là đu trend như đu tàu, mệt phờ mà chưa chắc đã tới đích.

Hồi 5: AI Marketing - Siêu Trí Tuệ hay Siêu Hài Hước?

Và bây giờ, xin giới thiệu: AI Marketing, ngôi sao mới của vũ trụ! Với AI, chúng ta có thể phân tích cả triệu dữ liệu trong tích tắc, dự đoán khách hàng muốn gì trước cả khi họ biết mình muốn. “Ồ, anh này vừa search ‘cách giảm cân’, bán ngay cho anh ấy một cái máy chạy bộ và một khóa học yoga!” Nghe thì giống phim viễn tưởng, nhưng thực tế? AI đôi khi cũng ngớ ngẩn như con người. Nó gợi ý bán kem chống nắng cho người đang ở vùng băng giá, hoặc đề xuất nội dung “truyền cảm hứng” mà đọc xong chỉ muốn đi ngủ.

AI là công cụ, nhưng không phải Chén Thánh. Nó giúp chúng ta đào sâu vào 5% thế giới vật chất, nhưng 95% còn lại—vật chất tối của tâm hồn con người—vẫn là vùng cấm địa. Chúng ta vẫn là những tên ăn mày đứng trước đền thờ cảm xúc, nghệ thuật, và tự do, giả vờ hiểu khách hàng trong khi chỉ đang chạy theo con số.

Cười Để Không Khóc!

Nhiều năm trong nghề, tôi mới nhận ra marketing là một vở hài kịch dài hơi, nơi chúng ta vừa là diễn viên, vừa là khán giả, vừa là nhà viết kịch. Từ thời u mụi hét to ở chợ, qua thời khoa học viễn tưởng với những chiến dịch hào nhoáng, đến thời AI siêu trí tuệ, chúng ta vẫn mắc kẹt trong cái chai do chính mình tạo ra. Tiền là khởi đầu, là hành trình, và là kết thúc. Nhưng giữa những con số, đôi khi tôi tự hỏi: liệu có khoảnh khắc nào chúng ta thực sự chạm đến “phần người” của khách hàng, hay chỉ đang đùa giỡn với “phần con”?

Có lẽ, điều duy nhất cứu được marketing là sự im lặng—im lặng để lắng nghe, để nhìn vào 95% vũ trụ tâm hồn còn lại, và để cười vào chính mình. Nhưng thôi, mai còn họp với client, KPI đang réo, nên để tôi đi pha thêm ly cà phê đã.

Cười xong rồi, làm tiếp thôi!